Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΝΑΝΟΥΡΗ Φωτ.: ΠΑΝΟΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
«Είναι ένα φως μες στο σκοτάδι. Το δικό μας "κρυφό σχολειό"»! Καίτοι ακούγονται υπερβολικές, οι λέξεις εκφέρονται αβίαστα, λες και εκφράζουν μια αυταπόδεικτη αλήθεια!
*Απέναντί μας η Χρυσούλα, που ζει στις Γυναικείες Φυλακές Κορυδαλλού δεκαπέντε συναπτά έτη. Περίοδος παγωμένου, νεκρού χρόνου όπως η ίδια χαρακτηρίζει τον εγκλεισμό της. Από πρόπερσι, ωστόσο, η ζωή της άλλαξε δραστικά χάρη στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) που παρακολουθεί ανελλιπώς στη φυλακή.
«Γράφτηκα μόλις άνοιξε. Στην αρχή από περιέργεια, να δω πώς είναι. Μ' άρεσε όμως γιατί "ξεκολλούσε" το μυαλό μου έπειτα από τόσα χρόνια εδώ», μας λέει. «Με πολλή προσπάθεια τέλειωσα το γυμνάσιο και τώρα παρακολουθώ λυκειακά μαθήματα. Το όνειρό μου είναι να πετύχω στη Νοσηλευτική».
*Η 22χρονη Εσμα από την Αλβανία βλέπει το σχολείο σαν την πολυτιμότερη εμπειρία της εδώ και χρόνια.
«Είναι ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να μου συμβεί. Στη χώρα μου δεν κατάφερα να πάω στο γυμνάσιο. Είχα την τύχη να το κάνω τώρα κι αυτό μου δίνει γνώσεις και δυνατότητες που ήταν αδύνατον να έχω στην κανονική ζωή. Ασε που ξεφεύγεις εντελώς από το περιβάλλον της φυλακής», εκμυστηρεύεται.
Επισκεφθήκαμε το ΣΔΕ των Γυναικείων Φυλακών ένα βροχερό πρωινό του Φεβρουαρίου. Λειτουργεί στο γνώριμο για μας χώρο του Τύπου, όπως είχε διαμορφωθεί για τις δίκες της «17 Νοέμβρη» και του ΕΛΑ.
Μέτρα ασφαλείας
Εκτός απ' τις αίθουσες, κληρονόμησε τμήμα του εξοπλισμού, ιδίως υπολογιστές. Δυστυχώς και τον ανιχνευτή μετάλλων, γνωστότερο ως «ψεκαστήρα», και τις κάμερες στην είσοδο, μηχανήματα «υψηλής τεχνολογίας» που παραπέμπουν στο αποκρουστικό σημαινόμενο του «Μεγάλου Αδελφού».
*Μας υποδέχτηκε ο διευθυντής του σχολείου, θεολόγος την ειδικότητα, Γ. Ζουγανέλης. Αφού διασχίσαμε τον στεγασμένο διάδρομο και υπέστημεν τον απαραίτητο «ψεκασμό», μπήκαμε σ' ένα μακρόστενο δωμάτιο που δεν θυμίζει σε τίποτα φυλακή, αλλά ούτε και τυπικό σχολείο. Στους τοίχους κάθε λογής έργα.
Χαρακτικά, φωτογραφίες, αγιογραφίες, πίνακες ζωγραφικής με κυρίαρχο στοιχείο τα κάγκελα αλλά και πιο αφηρημένα μοτίβα διάσημων καλλιτεχνών, όπως ο Πικάσο. Ολα έχουν δουλευτεί στο μάθημα της αισθητικής αγωγής.
Μπαίνοντας, πήρε το μάτι μας τη σχετική αίθουσα με πάγκους γεμάτους πηλό, χρώματα, πινέλα.
Επιμελείς μαθητές
Καθίσαμε σ' ένα μακρόστενο τραπέζι με καθηγητές που δεν είχαν μάθημα.
*«Εδώ δουλεύουμε με ενήλικους και όχι με παιδιά. Σημαντική ιδιαιτερότητα του σχολείου είναι ότι οι εκπαιδευόμενοι είναι έγκλειστοι, γι' αυτό στελεχώνεται με εκπαιδευτικούς που έχουν επιμορφωθεί στο αντικείμενό τους», τονίζει ο Μ. Καρυστιναίος, κοινωνιολόγος, σύμβουλος σταδιοδρομίας.
*Η καθηγήτρια αγγλικών Βίκυ Τσιωλέα έχει διδάξει σε ΣΔΕ εκτός φυλακών. «Οι εκπαιδευόμενοι εδώ ενδιαφέρονται περισσότερο. Δείχνουν αφοσίωση, σημειώνουν πιο γρήγορη πρόοδο, θυμούνται πιο εύκολα, θέλουν να μάθουν. Εδώ αρκούν δύο μήνες για να καλυφθεί ύλη που έξω θα απαιτούσε έναν χρόνο», υπογραμμίζει. «Αισθάνομαι ότι κάνω κάτι που έχει αντίκρισμα για άτομα που το έχουν ανάγκη. Οταν αρχίζουν να χρησιμοποιούν με ευχέρεια λέξεις και φράσεις που έχουν διδαχθεί, νιώθω τη δυνατότερη ανταμοιβή».
*Τα κριτήρια εισόδου στα ΣΔΕ δεν διαφοροποιούνται στη φυλακή. Οιοσδήποτε κρατούμενος πάνω από 18 χρόνων μπορεί να εγγραφεί, αρκεί να έχει τελειώσει το δημοτικό και να μην έχει απολυτήριο γυμνασίου.
«Δείχνουμε ελαστικότητα σ' αυτό το σημείο, βοηθώντας όποιον δεν έχει τελειώσει το δημοτικό, να πάρει το απολυτήριο έπειτα από έναν ταχύρυθμο κύκλο μαθημάτων», σημειώνει ο Γ. Ζουγανέλης. «Δεν μπορούμε να κάνουμε, όμως, το ίδιο για όσους έχουν βγάλει το γυμνάσιο και επιθυμούν να εγγραφούν στο ΣΔΕ. Οι περιπτώσεις αυτές δεν είναι λίγες. Οταν διαπιστωθεί ότι κατέχουν απολυτήριο γυμνασίου, αναγκαζόμαστε να τους δείξουμε την έξοδο».
*Στα ΣΔΕ δεν προβλέπονται τμήματα λυκειακού επιπέδου. Στον Κορυδαλλό, όμως, έχει βρεθεί φόρμουλα γι' αυτό: Οσοι απόφοιτοι θέλουν, παρακολουθούν μετά τις 12 το μεσημέρι μαθήματα πρόσθετης διδακτικής στήριξης και στο τέλος κάθε χρονιάς δίνουν εξετάσεις σε λύκειο της περιοχής και, εάν κριθούν ικανοί, προάγονται στην επόμενη τάξη.
Ψυχολογική στήριξη
Ο ήχος ενός κουδουνιού χειρός μάς αποσπά την προσοχή.
*«Μ' αρέσει το σχολείο γιατί νιώθω ότι δεν είμαι στη φυλακή. Υπάρχει μεγάλη κατανόηση από τους καθηγητές», υποστηρίζει η 29χρονη Κατερίνα.
«Θα ήθελα όμως να κρατάει περισσότερο. Επειδή συμμετέχω στη θεραπευτική κοινότητα "Εν Δράσει", παρακολουθώ μόνο τρεις ώρες κι αυτό μου στοιχίζει».
*Η 23χρονη Κριστίνα είναι τελειόφοιτη. «Οι καθηγητές μάς φέρονται, σαν να είμαστε μαθήτριες και όχι κρατούμενες. Πέρα από τα μαθήματα έχουμε και ψυχολογική βοήθεια», μας λέει.
*Η Ελένη στα 43 της μετράει 15 χρόνια εγκλεισμού.
«Βρισκόμουν σ' έναν διαρκή λήθαργο. Πίστευα ότι δεν υπάρχει τίποτα πέρα απ' τα κάγκελα», θυμάται. «Στο σχολείο έβαλα στόχους και πιστεύω ότι θα τους πραγματοποιήσω. Θα συνεχίσω στο λύκειο και θα σπουδάσω νοσηλευτική. Είναι καταπληκτική εμπειρία και ελπίζω να μη σταματήσει».
*Σημαντικό ρόλο παίζει και η συμβουλευτική που ασκείται από την ψυχολόγο, Σοφία Τριανταφυλλίδου.
Αυτοεκτίμηση
«Στην ψυχολογική παρέμβαση, το ζητούμενο είναι να εκφραστούν τα "δύσκολα" συναισθήματα, να αναδειχθούν τα δυνατά σημεία κάθε ατόμου. Εδώ συμβάλλει σημαντικά και το αίσθημα επιτυχίας που παίρνουν οι μαθήτριες από την εκπαιδευτική διαδικασία», τονίζει. «Εξίσου σημαντικό είναι και το πώς χειρίζονται την αποτυχία, το να μάθουν να μην παραιτούνται στις δυσκολίες».
*Τα αποτελέσματα των ΣΔΕ των φυλακών είναι εντυπωσιακά: «Αν δουλεύεις με μια κρατούμενη πριν πάει σχολείο και μετά, η διαφορά είναι παραπάνω από εμφανής. Πριν έχουν ελάχιστη αυτοεκτίμηση, νιώθουν ότι είναι ένα τίποτα», εξηγεί η κοινωνική λειτουργός Γιολάντα Κωνσταντινίδου.
«Επειτα από μερικούς μήνες στο σχολείο, μεταμορφώνονται. Φτάνουν να δίνουν αυτές κουράγιο στους δικούς τους έξω, αντί να συμβαίνει το αντίθετο. "Είμαι καλά, μην ανησυχείτε", τους λένε. "Δεν χρειάζεται να έρχεστε τόσο συχνά"».
*Το 40% των κρατούμενων μαθητών συνεχίζει το σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας και μετά την αποφυλάκιση.
«Οι ιστορίες ζωής των μαθητών μας δεν είναι απλές. Εχουν τραυματικές εμπειρίες και το σχολείο δεν μπορεί να αντισταθμίσει μια ολόκληρη ζωή», σημειώνει ο Γ. Ζουγανέλης. «Θέλουμε να πιστεύουμε, ωστόσο, ότι το σχολείο δίνει μια σημαντική ευκαιρία για πρόληψη της υποτροπής».
Και καταλήγει: «Επειτα από δεκαεξαετή θητεία στην εκπαίδευση, πιστεύω ότι τα τρία χρόνια που βρίσκομαι εδώ μου έχουν προσθέσει εμπειρία 40 ετών και έχω εισπράξει θετικά μηνύματα άλλων τόσων».
*Απέναντί μας η Χρυσούλα, που ζει στις Γυναικείες Φυλακές Κορυδαλλού δεκαπέντε συναπτά έτη. Περίοδος παγωμένου, νεκρού χρόνου όπως η ίδια χαρακτηρίζει τον εγκλεισμό της. Από πρόπερσι, ωστόσο, η ζωή της άλλαξε δραστικά χάρη στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) που παρακολουθεί ανελλιπώς στη φυλακή.
«Γράφτηκα μόλις άνοιξε. Στην αρχή από περιέργεια, να δω πώς είναι. Μ' άρεσε όμως γιατί "ξεκολλούσε" το μυαλό μου έπειτα από τόσα χρόνια εδώ», μας λέει. «Με πολλή προσπάθεια τέλειωσα το γυμνάσιο και τώρα παρακολουθώ λυκειακά μαθήματα. Το όνειρό μου είναι να πετύχω στη Νοσηλευτική».
*Η 22χρονη Εσμα από την Αλβανία βλέπει το σχολείο σαν την πολυτιμότερη εμπειρία της εδώ και χρόνια.
«Είναι ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να μου συμβεί. Στη χώρα μου δεν κατάφερα να πάω στο γυμνάσιο. Είχα την τύχη να το κάνω τώρα κι αυτό μου δίνει γνώσεις και δυνατότητες που ήταν αδύνατον να έχω στην κανονική ζωή. Ασε που ξεφεύγεις εντελώς από το περιβάλλον της φυλακής», εκμυστηρεύεται.
Επισκεφθήκαμε το ΣΔΕ των Γυναικείων Φυλακών ένα βροχερό πρωινό του Φεβρουαρίου. Λειτουργεί στο γνώριμο για μας χώρο του Τύπου, όπως είχε διαμορφωθεί για τις δίκες της «17 Νοέμβρη» και του ΕΛΑ.
Μέτρα ασφαλείας
Εκτός απ' τις αίθουσες, κληρονόμησε τμήμα του εξοπλισμού, ιδίως υπολογιστές. Δυστυχώς και τον ανιχνευτή μετάλλων, γνωστότερο ως «ψεκαστήρα», και τις κάμερες στην είσοδο, μηχανήματα «υψηλής τεχνολογίας» που παραπέμπουν στο αποκρουστικό σημαινόμενο του «Μεγάλου Αδελφού».
*Μας υποδέχτηκε ο διευθυντής του σχολείου, θεολόγος την ειδικότητα, Γ. Ζουγανέλης. Αφού διασχίσαμε τον στεγασμένο διάδρομο και υπέστημεν τον απαραίτητο «ψεκασμό», μπήκαμε σ' ένα μακρόστενο δωμάτιο που δεν θυμίζει σε τίποτα φυλακή, αλλά ούτε και τυπικό σχολείο. Στους τοίχους κάθε λογής έργα.
Χαρακτικά, φωτογραφίες, αγιογραφίες, πίνακες ζωγραφικής με κυρίαρχο στοιχείο τα κάγκελα αλλά και πιο αφηρημένα μοτίβα διάσημων καλλιτεχνών, όπως ο Πικάσο. Ολα έχουν δουλευτεί στο μάθημα της αισθητικής αγωγής.
Μπαίνοντας, πήρε το μάτι μας τη σχετική αίθουσα με πάγκους γεμάτους πηλό, χρώματα, πινέλα.
Επιμελείς μαθητές
Καθίσαμε σ' ένα μακρόστενο τραπέζι με καθηγητές που δεν είχαν μάθημα.
*«Εδώ δουλεύουμε με ενήλικους και όχι με παιδιά. Σημαντική ιδιαιτερότητα του σχολείου είναι ότι οι εκπαιδευόμενοι είναι έγκλειστοι, γι' αυτό στελεχώνεται με εκπαιδευτικούς που έχουν επιμορφωθεί στο αντικείμενό τους», τονίζει ο Μ. Καρυστιναίος, κοινωνιολόγος, σύμβουλος σταδιοδρομίας.
*Η καθηγήτρια αγγλικών Βίκυ Τσιωλέα έχει διδάξει σε ΣΔΕ εκτός φυλακών. «Οι εκπαιδευόμενοι εδώ ενδιαφέρονται περισσότερο. Δείχνουν αφοσίωση, σημειώνουν πιο γρήγορη πρόοδο, θυμούνται πιο εύκολα, θέλουν να μάθουν. Εδώ αρκούν δύο μήνες για να καλυφθεί ύλη που έξω θα απαιτούσε έναν χρόνο», υπογραμμίζει. «Αισθάνομαι ότι κάνω κάτι που έχει αντίκρισμα για άτομα που το έχουν ανάγκη. Οταν αρχίζουν να χρησιμοποιούν με ευχέρεια λέξεις και φράσεις που έχουν διδαχθεί, νιώθω τη δυνατότερη ανταμοιβή».
*Τα κριτήρια εισόδου στα ΣΔΕ δεν διαφοροποιούνται στη φυλακή. Οιοσδήποτε κρατούμενος πάνω από 18 χρόνων μπορεί να εγγραφεί, αρκεί να έχει τελειώσει το δημοτικό και να μην έχει απολυτήριο γυμνασίου.
«Δείχνουμε ελαστικότητα σ' αυτό το σημείο, βοηθώντας όποιον δεν έχει τελειώσει το δημοτικό, να πάρει το απολυτήριο έπειτα από έναν ταχύρυθμο κύκλο μαθημάτων», σημειώνει ο Γ. Ζουγανέλης. «Δεν μπορούμε να κάνουμε, όμως, το ίδιο για όσους έχουν βγάλει το γυμνάσιο και επιθυμούν να εγγραφούν στο ΣΔΕ. Οι περιπτώσεις αυτές δεν είναι λίγες. Οταν διαπιστωθεί ότι κατέχουν απολυτήριο γυμνασίου, αναγκαζόμαστε να τους δείξουμε την έξοδο».
*Στα ΣΔΕ δεν προβλέπονται τμήματα λυκειακού επιπέδου. Στον Κορυδαλλό, όμως, έχει βρεθεί φόρμουλα γι' αυτό: Οσοι απόφοιτοι θέλουν, παρακολουθούν μετά τις 12 το μεσημέρι μαθήματα πρόσθετης διδακτικής στήριξης και στο τέλος κάθε χρονιάς δίνουν εξετάσεις σε λύκειο της περιοχής και, εάν κριθούν ικανοί, προάγονται στην επόμενη τάξη.
Ψυχολογική στήριξη
Ο ήχος ενός κουδουνιού χειρός μάς αποσπά την προσοχή.
Διάλειμμα! Οι μαθήτριες βγαίνουν από την τάξη.
*«Μ' αρέσει το σχολείο γιατί νιώθω ότι δεν είμαι στη φυλακή. Υπάρχει μεγάλη κατανόηση από τους καθηγητές», υποστηρίζει η 29χρονη Κατερίνα.
«Θα ήθελα όμως να κρατάει περισσότερο. Επειδή συμμετέχω στη θεραπευτική κοινότητα "Εν Δράσει", παρακολουθώ μόνο τρεις ώρες κι αυτό μου στοιχίζει».
*Η 23χρονη Κριστίνα είναι τελειόφοιτη. «Οι καθηγητές μάς φέρονται, σαν να είμαστε μαθήτριες και όχι κρατούμενες. Πέρα από τα μαθήματα έχουμε και ψυχολογική βοήθεια», μας λέει.
*Η Ελένη στα 43 της μετράει 15 χρόνια εγκλεισμού.
«Βρισκόμουν σ' έναν διαρκή λήθαργο. Πίστευα ότι δεν υπάρχει τίποτα πέρα απ' τα κάγκελα», θυμάται. «Στο σχολείο έβαλα στόχους και πιστεύω ότι θα τους πραγματοποιήσω. Θα συνεχίσω στο λύκειο και θα σπουδάσω νοσηλευτική. Είναι καταπληκτική εμπειρία και ελπίζω να μη σταματήσει».
*Σημαντικό ρόλο παίζει και η συμβουλευτική που ασκείται από την ψυχολόγο, Σοφία Τριανταφυλλίδου.
Αυτοεκτίμηση
«Στην ψυχολογική παρέμβαση, το ζητούμενο είναι να εκφραστούν τα "δύσκολα" συναισθήματα, να αναδειχθούν τα δυνατά σημεία κάθε ατόμου. Εδώ συμβάλλει σημαντικά και το αίσθημα επιτυχίας που παίρνουν οι μαθήτριες από την εκπαιδευτική διαδικασία», τονίζει. «Εξίσου σημαντικό είναι και το πώς χειρίζονται την αποτυχία, το να μάθουν να μην παραιτούνται στις δυσκολίες».
*Τα αποτελέσματα των ΣΔΕ των φυλακών είναι εντυπωσιακά: «Αν δουλεύεις με μια κρατούμενη πριν πάει σχολείο και μετά, η διαφορά είναι παραπάνω από εμφανής. Πριν έχουν ελάχιστη αυτοεκτίμηση, νιώθουν ότι είναι ένα τίποτα», εξηγεί η κοινωνική λειτουργός Γιολάντα Κωνσταντινίδου.
«Επειτα από μερικούς μήνες στο σχολείο, μεταμορφώνονται. Φτάνουν να δίνουν αυτές κουράγιο στους δικούς τους έξω, αντί να συμβαίνει το αντίθετο. "Είμαι καλά, μην ανησυχείτε", τους λένε. "Δεν χρειάζεται να έρχεστε τόσο συχνά"».
*Το 40% των κρατούμενων μαθητών συνεχίζει το σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας και μετά την αποφυλάκιση.
«Οι ιστορίες ζωής των μαθητών μας δεν είναι απλές. Εχουν τραυματικές εμπειρίες και το σχολείο δεν μπορεί να αντισταθμίσει μια ολόκληρη ζωή», σημειώνει ο Γ. Ζουγανέλης. «Θέλουμε να πιστεύουμε, ωστόσο, ότι το σχολείο δίνει μια σημαντική ευκαιρία για πρόληψη της υποτροπής».
Και καταλήγει: «Επειτα από δεκαεξαετή θητεία στην εκπαίδευση, πιστεύω ότι τα τρία χρόνια που βρίσκομαι εδώ μου έχουν προσθέσει εμπειρία 40 ετών και έχω εισπράξει θετικά μηνύματα άλλων τόσων».
