«Πρώτα εμείς να γίνουμε άνθρωποι»

Το παιδαγωγικό φροντιστήριο στην Τύρνα, που διηύθυνε η Ρόζα Ιμβριώτη
«Η αποστολή του Δασκάλου είναι να φτιάξει ανθρώπους, μα, για να φτιάξουμε ανθρώπους, πρέπει πρώτα μεις να γίνουμε άνθρωποι. Δεν μπορούμε να μείνουμε έξω από τους αγώνες του λαού, να μην κάνουμε - δήθεν - πολιτική. Γιατί τότε κάνουμε πολιτική αντίθετη από τα συμφέροντα του λαού. Εμείς θα φτιάσουμε ανθρώπους συνειδητούς και ελεύθερους!».
Τα σχολεία κλειστά...
Μ' αυτά τα λόγια, η φωτισμένη παιδαγωγός Ρόζα Ιμβριώτη εγκαινίασε το καλοκαίρι του 1944 το Παιδαγωγικό Φροντιστήριο της Τύρνας, μέσα στα έλατα, μπροστά σ' ένα θαυμάσιο φαράγγι, σε ύψος 1.200 μέτρων. Πού βρίσκεται η Τύρνα; Στην αγκαλιά του Κόζιακα - και είναι σήμερα ένα γνωστό τουριστικό θέρετρο, κοντά στο Περτούλι. Πολλοί την ξέρουν με το τωρινό της όνομα «Ελάτη», αλλά πόσοι γνωρίζουν ότι από εκεί ξεκίνησαν δεκάδες νέοι δάσκαλοι, όλο πίστη και ελπίδες, για να διδάξουν στα κατεστραμμένα από τον κατακτητή χωριά και να οικοδομήσουν μια καινούρια, ελεύθερη και δημοκρατική Ελλάδα;
Κατεστραμμένη τότε και η Τύρνα. Πού να βρεθούν διδακτικό προσωπικό, διδακτικό υλικό, βοηθήματα, βιβλιοθήκη, καταλύματα;
- «Γίνεται, συναγωνιστή, φροντιστήριο έτσι;», αναφώνησε η Ρόζα Ιμβριώτη, στην οποία είχε ανατεθεί η διεύθυνση του παιδαγωγικού φροντιστηρίου. Και ο «συναγωνιστής» Πέτρος Κόκκαλης, καθηγητής Πανεπιστημίου και γραμματέας τότε της Παιδείας στην «κυβέρνηση του βουνού», της απάντησε: «Εχουμε εμείς οι Ελληνες - μην ξεχνάς - και το κρυφό σχολειό. Δεν έχουμε δασκάλους, τα σχολεία μένουν κλειστά. Είναι ανάγκη να φτιάξουμε δασκάλους. Πήγαινε στην Καστανιά...».
«Ξεκινάω», διηγείται η Ρόζα Ιμβριώτη, σε άρθρο της στην Επιθεώρηση Τέχνης (Μάρτης - Απρίλης 1962, τεύχος αφιερωμένο στην Αντίσταση), «περνώ δύο φορές ξυπόλυτη την επικίνδυνη ζώνη κοντά στην Πόρτα και βρίσκω τον Κ. Καραγιώργη κι έπειτα τον Σ. Μπαρμπουνάκη. Μένω κατάπληκτη. Τι έξαρση ήταν εκείνη... Ανάταση παντού, από τον "σύνδεσμο" ως τον "καθοδηγητή" κι ο λαός από δίπλα παραστέκει...».
Παρέα μ' ένα τρισχαριτωμένο - αν και δύστροπο - γαϊδουράκι θα φτάσει η παιδαγωγός στην Τύρνα. Εκεί θα συναντήσει μια πολύτιμη συνεργάτρια, τη δασκάλα Βάγια Παπαγκόγκου, «ψυχή» των κινητοποιήσεων στη Θεσσαλία τον καιρό της Κατοχής και μέλος της Περιφερειακής Επιτροπής. Ο λόγος τώρα στη Βάγια, που μιλάει για τη συνάντησή τους στο περιοδικό «Εθνική Αντίσταση» (Γενάρης 1978).
Γνωριμία με τη Ρόζα
...«Μέσα σε δύο ώρες, ήταν έτοιμο το πρόγραμμα της ύλης των μαθημάτων και της καθημερινής εργασίας με τους σπουδαστές, οι δε σύντροφοι της τοπικής οργάνωσης τακτοποίησαν αμέσως τα σπίτια για τη διαμονή σπουδαστών και δασκάλων. Και κάθε άλλο ζήτημα κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της Σχολής το τακτοποιούσαν με υπερηφάνεια οι ακούραστοι συναγωνιστές του χωριού.
Εκεί γνώρισα από κοντά την Ρόζα Ιμβριώτη σαν παιδαγωγό και σαν άνθρωπο. Η Ρόζα αγαπούσε πολύ τους σπουδαστές και τους συνεργάτες της δασκάλους, μελετούσε πολύ κι εκτιμούσε την προσωπική πείρα του καθένα.
...Και δεν επαναπαυόταν εύκολα. Ηρεμη, σοβαρή και επιβλητική, ωστόσο διατηρούσε μια διαρκή αγωνία στη διάρκεια της εργασίας της. Το λίγο ελεύθερο χρόνο της τον περνούσε, καμαρώνοντας τα "αετόπουλα" του χωριού με τα χάρτινα δίκοχα και τα ξύλινα τουφέκια τους, που στους ψευτοπολέμους τους κατάφερναν ώστε να νικούν οι "αντάρτες", πάντα. Ακουγε με ενθουσιασμό τα αντιστασιακά τραγούδια των νέων και κοριτσιών του χωριού και είχε βαθύ αίσθημα αγάπης για τον αγωνιζόμενο λαό.
..."Είναι απ' τα περιστατικά του αγώνα εκείνες οι μέρες στην Τύρνα - μου έλεγε αργότερα η Ρόζα - που δε θα ξεχάσω ποτέ".
Και συνήθιζε να με πειράζει, που την πρώτη μέρα της εργασίας μας εκεί, μας είχε πιάσει όλους ακατανίκητος ύπνος, τόσο, που, παρά τις προσπάθειές της, δεν μπορούσε να μας ξυπνήσει, ώσπου πέρασε η επίδραση της "ηρίασης" - το ψωμί που μας έστειλαν απ' το πλησιέστερο τμήμα του ΕΛΑΣ είχε μέσα πολύ ήρα.
"Ελεγα με το νου μου - επαναλάμβανε η Ρόζα - τι σόι συνεργάτρια είναι αυτή, που κοιμάται τόσο;"».
Οι κάτοικοι συμμετείχαν...
Ολοι παραστέκονται, όπως μαρτυρεί η Ιμβριώτη, στη δημιουργία του παιδαγωγικού φροντιστηρίου. Μαζί κι ο Κίσσαβος, συνταγματάρχης του ΕΛΑΣ, που είναι ο ίδιος δάσκαλος. Φτάνουν και οι συνεργάτες: Η Ξένη, διπλωματούχος της Σορβόνης για το μάθημα της Ψυχολογίας, ο Ν. Π., αρχαιολόγος για την Ιστορία. Ερχονται οι καλύτεροι δάσκαλοι της περιφέρειας, ο Π., ο Μ. και η Αδαμίδου. Προς το τέλος, φτάνει κι ο ζωγράφος Κώστας ο Θετταλός. Οι ΕΠΟΝίτες που θα φοιτήσουν περπατάνε για να φτάσουν στην Τύρνα δέκα και δεκαπέντε μέρες, περνώντας την επικίνδυνη ζώνη που τη θερίζουν οι Γερμανοί και αλλεπάλληλα μπλόκα.
Το πρόγραμμα μαθημάτων άρχιζε νωρίς το πρωί και τελείωνε στις επτά το απόγευμα με ένα μεσημεριανό διάλειμμα.
Ακολουθούσε στις 7.30 συσσίτιο, συζητήσεις, διαλέξεις και ψυχαγωγία. Αρχιζαν με κάποιο σκετς ή τραγούδια, διαβάζονταν οι ανακοινώσεις της ΠΕΕΑ, ακούγονταν αφηγήσεις από τη ζωή των παιδιών στον απελευθερωτικό αγώνα, ακολουθούσαν ομιλίες με διάφορα θέματα - από την Τέχνη μέχρι την υγιεινή. Δεν έλειπαν και τα σατιρικά ποιήματα. Το φροντιστήριο μεταβαλλόταν τα βράδια σε κέντρο εκπολιτιστικό, σιγά - σιγά πλησίαζαν οι κάτοικοι του χωριού, παρακολουθούσαν και συμμετείχαν, συζητώντας και μιλώντας για τις εμπειρίες τους.
Μια ζωντανή εικόνα για το φροντιστήριο, μας δίνει η Χρύσα Κρανιά - Κόλια, καθηγήτρια Ιστορίας, στο βιβλίο «Ανιχνευτές της Ιστορίας» της Βάγιας Παπαγκόγκου.
Για ένα νέο ξεκίνημα
...«Στο βουνό εκείνες τις μέρες γινόταν η Πανθεσσαλική Συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ, στην οποία πήρα μέρος. Υστερα από τη Συνδιάσκεψη, έγινε αχτίφ στελεχών της ΕΠΟΝ στο χωριό Μαυρομάτι Μουζακίου, όπου, με υπόδειξη της οργάνωσης του χωριού μου, εκλέχτηκα από το αχτίφ για να φοιτήσω στο φροντιστήριο της Παιδαγωγικής Σχολής στο χωριό Τύρνα. Πριν αρχίσουν τα μαθήματα στη Σχολή και στη συνέχεια στον ελεύθερο χρόνο μας, μας έκαναν πρακτικές ασκήσεις χειρισμού όπλου. Επρεπε να είμαστε προετοιμασμένοι, μήπως βρισκόμασταν στην ανάγκη να αντιμετωπίσουμε τους κατακτητές. Ημασταν όλοι οι μαθητές μέλη και στελέχη της ΕΠΟΝ και άλλων οργανώσεων, συνολικά 105. Χωριστήκαμε σε μικρές ομάδες από 7 - 10 μέλη, τόσο για τη μελέτη στα μαθήματα και την καλύτερη επικοινωνία μας με τους καθηγητές μας, όσο και την εξωσχολική δραστηριότητα: Πολιτιστική, μαχητική επαγρύπνηση σε καθήκοντα σκοπιάς, υπεύθυνοι αξιωματικοί υπηρεσίας για την καθαριότητα του χώρου της Σχολής, βοήθεια μαγείρων κ.ά. Η Ρόζα Ιμβριώτη, διευθύντρια της Σχολής, δίδασκε το μάθημα των Παιδαγωγικών και Διδακτικής. Δύο καθηγητές δίδασκαν Ψυχολογία, από τους οποίους η μία ήταν γυναίκα, την έλεγαν Δανάη στο μικρό της όνομα.
Διδαχτήκαμε Γεωγραφία, Ιστορία, Φυσική, Χημεία, Μαθηματικά, Γεωμετρία, Τεχνικά μαθήματα, όπως Ιχνογραφία και άλλα, από πεπειραμένους δασκάλους, οι οποίοι στάλθηκαν στη Σχολή μας από την ΠΕΕΑ - Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης - αφού τους απέσπασαν από άλλα καθήκοντά τους, που είχαν προηγούμενα στον αγώνα. Σε όλη τη διάρκεια της φοίτησής μας, οι κάτοικοι του χωριού Τύρνα βοήθησαν πολύ τη Σχολή μας. Οι πλησίον εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις, όπως ΕΛΑΣ, ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, ΚΚΕ, είχαν διαθέσει στελέχη τους, τα οποία μας επισκέπτονταν συχνά και φρόντιζαν για τη λύση των προβλημάτων μας.
Οταν τελειώσαμε τα μαθήματα, κάναμε πρακτικές ασκήσεις διδασκαλίας σε παιδιά από την Τύρνα και από άλλα χωριά, που οι κάτοικοί τους βρίσκονταν στην Τύρνα. Τελικά, μας έστειλαν σε σχολεία, όπου πολλά από αυτά ήσαν τελείως κατεστραμμένα και καμένα από τους κατακτητές».
Δύο μήνες κράτησε το φροντιστήριο. Για να τιμήσουν τη λειτουργία του, έφτασαν στην Τύρνα ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης και ο Κώστας Καραγιώργης - με μοτοσικλέτα. Τους υποδέχτηκαν με τραγούδια 1.500 άντρες, γυναίκες και παιδιά, που μαζεύτηκαν από τα γύρω χωριά. Η γιορτή πήρε τη μορφή πανηγυριού...
Ο κατακτητής ψυχορραγούσε, ο κόσμος ετοιμαζόταν για μια καινούρια ζωή, η πρωτοπορία των νέων δασκάλων ξεκινούσε για να φτάσει σ' όλη τη χώρα, να γίνουν οι φωτοδότες μιας νέας Ελλάδας.

Αλίκη ΞΕΝΟΥ - ΒΕΝΑΡΔΟΥ
Εφημερίδα ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Κυριακή 30 Ιούλη 2000